CHALLENGER: May 2011

С.Хантингтон "Иргэншил хоорондын мөргөлдөөн" номноос..

“Хэрэв та нар бурханаас татгалзвал Гитлер, Сталин нарт хүндэтгэл үзүүлж буй хэрэг” Элоит

“Шашин гэж юу вэ?” гэхээр бүхнээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэгдсэн тодорхойлолт үгүй юм билээ. Олон хүний хувьд шашин нь итгэл үнэмшлийн зохион байгуулалттай систем, зан үйл. Өөр олон хүний хувьд бурханлаг дээд ойлголт. Гэтэл зарим нь шашин гэдэгт тодорхой бурхан, тодорхой итгоэл үнэмшлийг оруулж тооцдоггүй. Цаанаасаа зохион байгуулагдсан системийг биш, зөвхөн өөрийнхөө хувийн итгэл үнэмшил, амьдрах арга, ертөнцийг үзэх үзлээ шашин гэж ойлгодог олон ч хүн бий. Гэхдээ нэг нийтлэг юм байна. Шашинд итгэж байгаа барг бүх хүн үүнийгээ өөрт нь нөлөөлдөг ямар нэг хүч цаана нь байна гэж үздэг явдал юм.

Антропологичид болон шашны түүх судлаачдын тогтоосноор 60 мянган жилийн өмнөөс анхны шашны хэлбэр үүссэн бололтой. Төсөөлөн бодох чадваргүй хомо эрокитус, хомо нэндэрталь зэрэг орчин үеийн хүний өвөгт шашны тухай ойлголт байсангүй. Хомо сапенс хэмээх орчин үеийн хүн төсөөлөн бодох чадвараараа тэднийг давсан. Ингэхээр шашин бол хүний төсөөлөх чадвараас үүсэлтэй ч юм шиг.

Гиллис Кэпэлийн тэмдэглэснээр, 1970-аад оны дундаас орчин үежих модернизмын үйл явц явцгүй болж мухардалд орсноор өмнөх шашнаас татгалзах, шашин төрийг салгах дэлхий нийтийн хандлага өөрчлөгдөн бурхан шашнаа эргэж дээдлэхэд хүргэсэн байна. Шашны итгэл үнэмшил, түүнийг үгүйсгэснээр хувь хүний ёс суртахуун доголдож, нийгэмд эмх замбараагүй байдал үүсч болзошгүй. Эдийн засаг, нийгмийн өөрчлөлт шинэчлэлт бүх дэлхийг хамарч үүнтэй зэрэгцэн шашин ч мөн адил дэлхийн хэмжээнд сэргэн мандав. Ингэснээр хүмүүс өөрийн нийгмийн уламжлалт шашныг танин мэдэх, шинэ өнцгөөс амьдралаа харж шинэ агуулгаар баяжуулах болсон юм. Загалмай, ислам, жүүд, хинду, будда, үнэн алдартан зэрэг шашинууд бүгд сэргэх болсон байна.

Энэхүү шашнаа дээдлэх явдал нь ялангуяа посткоммунист орнуудад хүчтэй сэргэж эхлэв. Коммунист үзэл суртал нуран унаснаар түүний орон зайг Албаниас Вьетнам хүртэлх орнуудыг хамарсан шашны сэргэн мандалт нөхөж авжээ. Шашныг хар тамхи мэт жигшин үздэг байсан мөнөөх хүмүүс бүгд л хоосон орон зайгаа нөхөх гэсэн мэт шашин руу хошуурцгаажээ. Орост ортодокс шашин хүчтэй сэргэж 1994 оны байдлаар 25-аас доош насны залуусын 30 хувь нь шашингүйн үзлээсээ салж бурханд итгэх болжээ. Москва дах мөргөлийн сүмийн тоо 1988 онд 50 байсан бол 1993 онд 250 болж огцом өсжээ. Славын улсуудад үнэн алдартны ортодокс шашин сэргэн мандахын хирээр Төв Азийн улсуудад исламын шашин хүчтэй дэлгэрэв. 1989 онд исламын мөргөлийн 160 сүм, лалын ганцхан дээд сургууль ажиллаж байсан бол 1993 он гэхэд л 10000 мөргөлийн сүм, 10 дээд сургууль бий болсон байв.

Манай улсад ч мөн адил ардчилсан хувьсгал шашны эрх чөлөөг авчирсан гэж хэлж болох л юм. Гучаад онд Монголоос арчигдсан Төвдийн буддизм нь 1990 онд эргэн ирж хүмүүсийн оюун санааг эзлэх боломжтой болжээ. 1991 онд хийгдсэн судалгаагаар хүн амын 80 хувь нь өөрсдийгөө буддист гэж тооцдог гэнэ. Ямар марксист гэлтэй нь биш. Харин 2000 оны судалгаагаар өөрсдийгөө буддист гэж үзэгчдийн тоо 50 хувь хүртэл цөөрчээ. (Б.Баабар, “Гэр бүл ба Улс төр”, 2009 он)

Дэлхийн хэмжээнд шашны сэргэн мандсан хамгийн ойрхны шийдвэрлэх чухал урьдчилсан нөхцөл бол шашин мөхөхөд нөлөөлсөн 20-р зууны модернизаци юм. Хүмүүс орон нутгаас хот руу шилжих гэх мэт байдлаар үндэс угсаанаасаа холдсон. Нийгмийн харилцааны шинэ системд дасан зохицохдоо олон асуудалтай тулгарсан ба тэд шашинд хандахаас өөр зам байсангүй. Тэдний төлөвшил, амьдралын утга агуулга, тогтвортой нийгмийн шинэ хэлбэр, ёс суртахууны шинэ хандлагыг шашин шүтлэг тайлбарлаж өгсөн аж.
Өргөн утгаараа бол шашин ийнхүү дахин амилсан нь секуляризмын глобал тархалтын хариу үйлдэл юм. Төрийн хүнд сурталын гадна орхигдсон нийгмийн давхрагын эрэлт хэрэгцээг шашин хангаж чадсан явдал байлаа.

Уугуул шашны сэргэлт нь уугуул соёлоо гээсэн хэсгийнхний сэтгэл зүй, нийгмийн хэрэгцээг хангаж чадахгүй бол шашны өөр урсгал ёс мэт түүний орон зайг эзлэдэг. Өмнөд солонгос бол уламжлалын хувьд буддын шашинтай улс. 1950 оны байдлаар хүн амын зөвхөн 1-3 хувь нь христын шашин шүтдэг байсан ба эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжлийг даган хотжилт бий болж, ажил эрхлэлтийн ялгаа бий болон Солонгосын хөдөө аж ахуйн дундад зууны буддын шашин нь нийтийг хамрахаасаа өнгөрөв. Хувь хүнийг дээдлэх, хувь заяагаа эзэн мэдэж тодорхойлохыг номлодог христын шашин нь нийгмийн энэ их өөрчлөлтийн нөхцөлд хөлөө олж тайвшрах боломжийг хүмүүст олгосноор 1980 он гэхэд хүн амын 30 хувь аль хэдийн христосын шашинтан болцгоожээ.

Тайланд, Өмнөд Солонгос, Тайвань зэрэг Азийн олон оронд ийнхүү Христийн шашин хүчтэй дэлгэрч байгаа нь анхаарал татаж байна. Барууны идеалд нээлттэй хандана гэдэг нь барууны шашинд нээлттэй хандана гэсэн үг учраас цаашдаа ч энэ хандлага үргэлжилэх байх. (Дэлхийн Ирээдүй судлалын нийгэмлэг, “Exploring Your Future” эмхтгэл)
Өрнийхөнтэй өрсөлдөх зорилгоор Орос, Хятад, Вьетнамд марксизм-ленинизмийг хөгжүүлсэн. Гэвч коммунизм ЗХУ-д нурж, Хятад нь өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж социалист эдийн засаг нь дампуурсан нь үзэл суртлын асар том хоосон орон зай үлдэв. Ингэмэгц, өрнийн засгийн газрууд эдийн засаг, ардчилалын бодлогоор энэ сул орон зайг бөглөхийг хүссэн ч мөдхөн шашин нь үзэл суртлыг халж шашны национализм нь шашингүйн национализмийг орлох болсон байна. Хятадад 1980 аад оны эцсээр эдийн засгийн цэцэглэн хөгжилттэй зэрэгцэн христийн шашин хүчээ авсан ба Хятадын засгийн газраас таслан зогсоохыг оролдон, номлогч нарыг нь баривчилж, шашны зан үйл, үйл ажиллагааг нь 1994 оноос хориглов. Одоогоор хятадад 50 сая орчим христийн шашинтан байна. Гэхдээ энэ нь 1,3 тэрбум хүнтэй харьцуулахад маш бага тоо. Хэрэв Хятад Зөвлөлт Холбоот Улсын замаар явсан бол шашны эмх замбараагүй бужигнаан үүсч, посткоммунист орнуудынхаанс ч муу байж болох байв. Ялгаатай нь Хятадын удирдагчид чанд хатуу хяналтаа хадгалахын тулд ямар ч арга хэрэглэхэд бэлэн байна.

Хятадтай нэгэн адил тэмцлийг хуучин Зөвлөлт улсуудад барууны элдэв шашин дэлгэрүүлэхийг эсрэг байв. 1993 онд Оросын Парламентаас гадаадын шашны байгууллагын эрх үүргийн тухай, ортодокс шашинд нийлэх тухай хууль боловсруулан өгснийг Ерөнхийлөгч Ельцин хэрэгсэхгүй болгожээ. Гэхдээ л Орост өнөөгийн Хятад шиг хатуу чанд шашны хяналт байхгүй шүү дээ.
Хүмүүс зөвхөн оюун ухаанаараа амьдардаггүй. Нийгэм эрс хурдацтай хувьсан өөрчлөгдөн байгаа нөхцөлд бие хүн гэж хэн болохоо тодорхойлох шинэ шаардлага зүй ёсоор тавигддаг. Өөрийгөө зөв тодорхойлох нь хүсэл сонирхлоос нь илүү чухал юм. Хүмүүс бид гэж хэн бэ?, Бид хаана хамаарах ёстой вэ? Гэсэн асуултанд голчтой хариултыг шашин өгч чадна гэдэгт итгэн үзэж байна.

Хоёр системийн халз тулаан–Хүйтэн дайн гэгчийн үед улс орнууд нэг бол эвсэлд нэгдэхгүй, эсвэл нэгээс нөгөө эвсэл рүү нэгдэж болдог, аюулгүй байдлын ашиг сонирхол, хүчний харьцааны тооцоо болон үзэл суртлын чиг баримжаагаар эдгээр сонголтын алиныг ч хийх эрх чөлөөг эдэлж байв. Тэр үеийн Монголыг зэрвэсхэн харж, “Чи хэний талд вэ?” гэхэд л мөн ч түвэггүй хариулчихаж болдог байлаа. Тэгвэл өнөөгийн шинэ ертөнцөд улс гүрнүүдийн эвлэлдэн нэгдэх, сөрөн тэмцэхийн аль алинд иргэншил ба соёлын онцлог, мөн чанар нь гол хүчин зүйл болжээ. Хүйтэн дайны үед бол аливаа улс эвсэлд нэгдэхгүй байж болох авч үндэсний дүр төрх, онцлог шинж нь даанч чухал байсангүй. “Чи хэний талд вэ?” гэдэг тэр асуулт эдүгээ “Чи хэн бэ?” гэдэг илүү чухал асуултаар яалт ч үгүй солигджээ. Улс үндэстэн бүр энэ асуултад хариулт өгөхөд бэлэн байх шаардлагатай. Чухам тэр хариулт нь байр суурь, анд нөхөд, мөн дайснуудыг нь тодорхойлж өгөх ба тухайн улсын соёлын язгуур мөн чанар нь дэлхийн бодлого дахь түүний байрыг зааж өгч байна. “Бид хэн бэ?” гэдэг маш энгийн атлаа үлэмж утгатай энэ асуултад хариулт олоход соёл ба иргэншлийн үнэт зүйлстэйгээ холбон авч үзэхээс аргагүй болжээ. Улс үндэстэн бүр өөрийн онцлог төрхөө төрөл садан, шашин, хэл, түүх, эрхэмлэх үнэт зүйлс, зан заншил, институци, иргэншлийнхээ хүрээнд тодорхойлохыг зорьж байна. Бид юуны өмнө өөрсдийгөө хэн юм бэ гэдгийг мэдэхийг хүсвэл эхлээд бид хэнд хамаарахгүй бэ, хэний эсрэг бид байх ёстой вэ гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Энэ асуултад хариулт өгье гэвэл Монгол дээр ямар ч шалгуур хэмжүүр байхгүй. Монгол бол Ази дахь (магадгүй дэлхийд) ганцаардмал, сондгой улс гарцаагүй мөн. Ганцаардмал улс гэдэг нь бусад улс орон, нийгмүүдтэй соёлын хувьд нийтлэг шинжгүй тийм сондгой улсыг хэлдэг. (Д.Баярхүү, “Геополтикийн лекцүүд”, 2006 он)

“Чи хэн бэ?” гэдэг асуултаар ээрч байх хооронд бид эргэн тойрноо харвал, Азийн иргэншлүүд эдийн засаг, цэрэг, улс төрийн хувьд хүчирхэгжиж, Лалын ертөнц дэх хүн амын хэт их өсөлт нь лалын болон бусад хөрш орнуудад нь тогтворгүй байдал бий болгох үр дагаврыг авчирч мэдэхээр байна. Эдийн засгийн хувьд эрчилж буй күнзийн, хүн амын өсөлт нь тэсрэх шахаж буй лалын хоёр иргэншил манай баруун, өмнө, зүүн талаас шахаж, хойд этгээдэд сулран буй слав-ортодокс иргэншил байна.

Сэтгэлзүйн болон сэтгэл хөдлөлийн, мөн нийгмийн эдгээр модернизаци нь ийнхүү шашин дахин хүчтэй амилахад нөлөө үзүүлснээс гадна өрнийхний нөлөө суларсан болон Хүйтэн дайн төгсгөл болсон зэрэг нь ихээхэн түлхэц болсон юм.
Жорж Вайгелийн хэлснээр, “Дэлхийг шашинжуулах энэ үзэгдэл бол 20 зууны төгсгөлийн нийгмийн хамгийн чухал өөрчлөлт” байлаа.

SHinebayar.Ch 2011.NUM

CHALLENGER

May 31, 2011

Би чамд хайртай

May 02, 2011

“La Revance De Dieu” буюу Бурхны цээрлэл

Хөөрхөн..